Emeritus Nedir?
“Emeritus” terimi, Latince kökenli bir sözcüktür. Latince “emerere” fiilinin geçmiş zaman ortacı (past participle) olan “emeritus”, “hizmetini tamamlamış” anlamına gelir. Latince “e-” (dışarı, -den) öneki ve “merere” (hizmet etmek, hak etmek) kökünden oluşur. 17. yüzyılın başlarından itibaren “görev süresini tamamlamış, yeterli hizmeti vermiş” anlamında kullanılmaya başlanmıştır. Latince’de dişil karşılığı “emerita” (/ɪˈmɛrɪtə/) olsa da, İngilizce’de genellikle “emeritus” sözcüğü cinsiyet ayrımı gözetilmeksizin kullanılır. Bazı üniversitelerde cinsiyet-nötr bir terim olarak “emerit” de kullanılmaktadır.
Emeritus’un Akademik Bağlamdaki Kullanımı
Akademik dünyada “emeritus” (veya “emerita”), genellikle bir üniversite veya yükseköğretim kurumundan emekli olan ancak önceki unvanını kullanmaya devam etme hakkı verilen seçkin akademisyenler için kullanılan onursal bir unvandır. En yaygın kullanımı “profesör emeritus” (veya “emeritus profesör”) şeklindedir.
Bazı ülke ve kurumlarda bu unvan, belirli bir rütbede emekli olan tüm kişilere otomatik olarak verilirken, diğerlerinde emeklilik sırasında seçkin performans (genellikle araştırma alanında) gösteren kişilere seçici olarak verilen bir onur işareti olarak kalır.
Farklı Ülkelerdeki Uygulamalar
Amerika Birleşik Devletleri
ABD’de, genellikle bir eğitim kurumundan iyi durumda emekli olan, tipik olarak en az beş yıl görev yapmış bir “Professor of the Practice” veya “Professor in Residence” unvanına “Professor Emerita” veya “Professor Emeritus” unvanı verilebilir. Bazı üniversitelerde erkekler ve kadınlar için cinsiyet-nötr “Professor Emerit” unvanı da kullanılmaktadır.
Birleşik Krallık
Birleşik Krallık’ta, “Professorial Chair” unvanına sahip ve iyi durumda emekli olan akademisyenlere emeritus unvanı verilir. Sistemlerin çoğunda, bu unvan iyi durumda emekli olan tüm profesörlere verilirken, bazılarında özel bir karar veya oylama gerektirir.
Diğer Kullanımlar
Emeritus unvanı sadece akademik dünyada değil, dini kurumlarda (örneğin emekli piskoposlar için), iş dünyasında (şirket kurucuları veya uzun süre CEO olarak görev yapanlar için) ve hatta siyasi alanda da (ABD Senatosu’nda azınlık partisinden daha önce başkan pro tempore olarak görev yapmış senatörlere) kullanılmaktadır.
Türkiye’deki Karşılığı ve Uygulaması
Türkiye’de “emeritus profesör” terimi, “onursal profesör” anlamında kullanılmaktadır. Çeşitli nedenlerle emekli olan, ancak akademik çalışmalarını sürdüren kişilere verilen bir unvandır.
İstanbul Bilgi Üniversitesi gibi bazı Türk üniversitelerinde, Emeritus Profesörlük unvanı şöyle tanımlanmaktadır:
“Emeklilik yaşına gelmiş ancak bilgisi, birikimi, uluslararası saygınlığı ve ilişkileriyle daha çok uzun yıllar hem akademisyen, hem de öğrencilere yol göstermesi bir kazanım olacak hocalara tevdi edilen bir statüdür. Böylelikle, kıdemli bir profesörün ders yükü ile kısıtlanmaksızın, akademik yaşamlarını üniversitede sürdürmeleri, genç akademisyenler ve öğrencilerle daima birlikte olmaları, ofislerini muhafaza etmeleri, birikimleriyle üniversitenin gelişimine ışık tutmayı sürdürmeleri hedeflenmiştir.”
